INLEIDING
De lichtheid van een regenboog is een literair-kritische analyse van Thomas Pynchons roman Gravity’s Rainbow in samenhang met de confrontatie tussen laat-modernisme en postmodernisme. De studie werd als proefschrift ver-dedigd aan de Universiteit van Antwerpen. Voor de huidige editie werd de tekst op een groot aantal punten aangevuld, licht omgewerkt of verbeterd.
Pynchons roman wordt bij zijn verschijning in 1973 direct als een meesterwerk binnengehaald. Maar ook wordt het boek tegelijkertijd onderdeel van een felle morele discussie rond zijn vermeende pornografisch-perverse inhoud. De uitkomst hiervan maakt dat Pynchon in 1974 de Pulitzer Prijs misloopt, een prijs die hem door de jury al was toegekend.
In kritisch opzicht wordt de roman al snel bestempeld als een postmodernistisch werk bij uitstek en wordt hij door velen in deze richting geïnterpreteerd. Toch komen hier de twijfels op. Bij een nadere analyse blijkt dat een aantal postmodernistische kenmerken niet voor Gravity’s Rainbow opgaat. De roman laat zich eerder lezen als een complex, laat-modernistisch werk. Deze stelling wordt geïllustreerd aan de hand van een nauwgezette ontleding van de 73 episoden die de roman telt.
Postmodernistische critici zien de complexiteit van het boek juist als het bewijs dat er binnen de vertelling veel niveaus onontwarbaar met elkaar zijn verweven. Er spelen verschillende werkelijkheden onlosmakelijk door elkaar heen. Zo zijn er verbindingen met een Andere Wereld, het dodenrijk, onderaardse gewesten en planetaire gebieden. Geesten bewegen zich vrij door de ruimte en infiltreren waar zij willen. De parapsychologie tiert welig. Astrologie, spiritisme, tarot en kabbala wijzen mensen de weg. In die zin bewijst de roman de uitgangspunten van het postmodernisme dat benadrukt dat kennis subjectief is, gebonden aan de cultuur of de groep waarbinnen je leeft.
Toch tonen een gedetailleerde uiteenzetting en uitleg het tegendeel aan van de postmodernistische benadering. Nergens overstijgt de vertelling de werkelijkheid van alledag, ondanks de sfeer van bijgeloof die alom heerst.
De theoretische controverse beslaat trouwens maar een klein gedeelte van deze studie, de literaire kritiek heeft de overhand. Explicatie, exegese, interpretatie en literaire waardering vormen de kern van de studie.